آخرین تحولات بازار ارز و تراز پرداخت ها
1.۳. نرخ ارز
نرخ در بازار ارز غیر‌متشکل ارز در فصل پاییز در سایه تنش‌های خارجی با جهش قابل توجهی مواجه شد و در پایان فصل به ۷۵۰ هزار ریال رسید. این افزایش نرخ سبب شد تا در همین دوره نرخ در بازار توافقی راه‌اندازی شده نیز افزایش یافته و به 627 هزار ریال برسد . در حالی که نرخ ارز در فصل تابستان از ثبات نسبی در مرز ۶۰۰ هزار ریال برخوردار بود، از ابتدای فصل پاییز و در پی تشدید تنش‌های منطقه‌ای، نرخ ارز با آهنگ صعودی مواجه شد. در پی ترور سید حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، در ۶ مهر 1403 و موشک باران اسرائیل در عملیات وعده صادق 2 در ۱۰ مهر و متعاقب آن عملیات اسرائیل در ایران در ۵ آبان، بازار ارز با افزایش ریسک و نوسانات رو به بالا مواجه شد. همچنین، در ۱۶ آبان ۱۴۰۳ شاهد انتخاب مجدد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا بودیم که با توجه به پیشینه او در رابطه با ایران، ریسک‌های خارجی کشور با انتخاب مجدد او افزایش یافت و بر نوسانات نرخ ارز افزود. یکی از مهم‌ترین تحولات منطقه‌ای در ۱۸ آذر و پس از بروز نزاع‌های داخلی در سوریه، خاتمه حکومت بشار اسد در سوریه به عنوان یکی از اعضای محور مقاومت بود که در نتیجه آن، ریسک‌های خارجی کشور باز هم افزایش یافت. همزمان، مواضع کشورهای اروپایی علیه ایران در خصوص برنامه هسته‌ای تشدید شد و کشورهای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه اعلام آمادگی کردند.
مجموعه این تحولات بزرگ خارجی و افزایش ریسک و نااطمینانی در بازار ارز، همراه با فشار تقاضای پایان سال میلادی و همچنین راه‌اندازی بازار توافقی در مرکز مبادلات، موجب جهش نرخ ارز در فصل پاییز شد. در پایان آذر 1403، نرخ ارز در محدوده ۷۵۰هزار ریال در برابر هر دلار قرار گرفت که بیانگر افزایش ۲۶.۳ درصدی در مقیاس فصلی و افزایش ۴۹.۱ درصدی در مقیاس سالانه است. رسیدن نرخ بازار به ۷۵۰هزار ریال در پایان فصل پاییز در حالی اتفاق افتاد که نرخ ارز ترجیحی نیما همچنان در 285000 ریال تثبیت شد، اما نرخ ارز مبادله¬ای به ویژه پس از راه‌اندازی بازار توافقی ارز با افزایش قابل توجه مواجه شد و به ۶۲۷ هزار ریال در پایان آذرماه ۱۴۰۳ رسید که بیانگر افزایش ۳۷.۲ درصدی در مقیاس فصلی و افزایش ۶۲.۸ درصدی در مقیاس سالانه است.
نمودار ۶) روند نرخ‌های ارز منبع: بانک مرکزی و دریک
۲.۳. تولید و صادرات نفت
تولید و صادرات نفت ایران در فصل پاییز 1403 با توقف روند صعودی مواجه شد. تولید نفت ایران به روند صعودی خود خاتمه داد و با افت محدود حدود 1۰هزار بشکه‌ای، از 3میلیون و ۳۳0هزار بشکه در روز در شهریور 140۳ به 3 میلیون و ۳۲۰ هزار بشکه در آبان‌ماه 1403 رسید. این در حالی است که صادرات نفت و میعانات گازی ایران طی ماه¬های اخیر از روند نوسانی محدودی برخوردار بوده و در آذر 1403 به 1میلیون و 520 هزار بشکه در روز رسید که نسبت به شهریورماه 140۳، 120 هزار بشکه در روز کاهش نشان می‌دهد.
نمودار ۷) روند تولید و صادرات نفت و میعانات گازی (میلیون بشکه در روز) منبع: Tankertrackers.com, Tradingeconomics.com
۳.۳. صادرات و واردات کل
در بهار 1403، صادرات و واردات کشور به روند صعودی خود ادامه دادند. روند صادرات و واردات کل کشور (شامل کالا و خدمات) در نمودار زیر نشان داده شده¬ است. براساس آخرین گزارش بانک مرکزی، صادرات کل کشور (شامل کالا، خدمات و نفت) در سال منتهی به فصل بهار 1403 به 118.3 میلیارد دلار و صادرات غیرنفتی (شامل کالا و خدمات) در سال منتهی به فصل بهار 1403 به 57.5 میلیارد دلار رسید که هر دو نسبت به فصل قبل افزایش یافته‌اند. در همین حال، واردات کل کشور (شامل کالا و خدمات) در سال منتهی به فصل بهار 1403 به 104.3 میلیارد دلار رسید که از افزایش 2.4 میلیارد دلاری نسبت به فصل قبل برخوردار بود. شایان ذکر است هنوز آمار تجارت خارجی کشور در فصل تابستان و پاییز ۱۴۰۳ توسط بانک مرکزی منتشر نشده است.
نمودار ۸) روند صادرات و واردات کل (شامل کالا و خدمات) (میلیارد دلار) منبع: بانک مرکزی
۴.۳. تراز پرداخت‌ها
در بهار 1403 تراز حساب جاری و تراز حساب سرمایه با بهبود مواجه شد. روند حساب جاری، حساب سرمایه و تراز پرداخت‌های کشور در نمودار زیر نشان داده شده¬ است. براساس آخرین گزارش بانک مرکزی در سال منتهی به فصل بهار 1403، حساب جاری کشور (شامل حساب کالا، خدمات، درآمد و انتقالات جاری) به 12.7 میلیارد دلار، حساب سرمایه به 17.8- میلیارد دلار و تراز پرداخت‌های کشور به 5.1- میلیارد دلار رسید.
نمودار ۹) روند حساب جاری، حساب سرمایه و تراز پرداخت‌ها (میلیارد دلار) منبع: بانک مرکزی
۵.۳. خروج سرمایه ارزی از چرخه اقتصاد
در بهار 1403 برآورد خروج سرمایه ارزی از چرخه اقتصاد کشور با افزایش مواجه شد. روند برآورد خروج سرمایه ارزی از چرخه اقتصاد کشور (که شامل خروج سرمایه از کشور، خالص قاچاق کالا و تغییرات مانده ارز در دست اشخاص است) در نمودار زیر نشان داده شده¬ است. شایان ذکر است با توجه به اقلام متنوعی که در حساب سرمایه کشور قرار دارد، تراز حساب سرمایه نمی‌تواند بیانگر میزان خروج سرمایه ارزی از چرخه اقتصاد باشد و این رقم باید براساس تجارت خارجی و تراز پرداخت‌های کشور برآورد گردد. طبق برآورد صورت‌گرفته، میزان خروج سرمایه ارزی از چرخه اقتصاد که از فصل زمستان 1402 در مدار صعودی قرار گرفته بود، به سیر صعودی خود ادامه داده است و خروج سرمایه ارزی از چرخه اقتصاد در سال منتهی به بهار 1403 به 2.9 میلیارد دلار افزایش یافت.
نمودار ۱۰) برآورد خروج سرمایه ارزی از چرخه اقتصاد (مجموع سالانه) (میلیارد دلار) منبع: دریک
مجموعه تحولات تجارت خارجی کشور در سال منتهی به بهار 1403، بیانگر افزایش 6.4 میلیارد دلاری صادرات کل نسبت به فصل قبل است. در مقابل، واردات کل کشور در سال منتهی به بهار 1403 به میزان 2.4 میلیارد دلار نسبت به فصل قبل افزایش یافت. در مجموع تراز حساب جاری کشور (شامل حساب کالا، خدمات، درآمد و انتقالات جاری) در سال منتهی به فصل بهار 1403 با افزایش 3.7 میلیارد دلاری از 9.0 میلیارد دلار در فصل زمستان 1402 به 12.7 میلیارد دلار در فصل بهار 1403 افزایش یافته است.
بهبود تراز حساب جاری کشور در حالی است که حساب سرمایه در سال منتهی به فصل بهار برابر 17.8- میلیارد دلار بوده است و طبق برآورد صورت‌گرفته، میزان خروج سرمایه ارزی از چرخه اقتصاد در سال منتهی به فصل بهار 1403 برابر 2.9 میلیارد دلار بوده‌است. بنابراین بخشی از مازاد تراز حساب جاری کشور (2.9 میلیارد دلار از 12.7 میلیارد دلار مازاد حساب جاری) از چرخه اقتصاد خارج شده¬است.