صحبـت مـن دربـاره ایـن اسـت که چرا نـرخ تـورم افزایش یافتـه و به یک تـورم لجام گسیخته نزدیک شـده اسـت. در ایـن زمینـه، قصـد دارم علـل این موضـوع را بررسی کنم. بحثی که در اینجا مطرح می شـود این اسـت کـه آیـا تـورم نـاشی از تغییـرات نـرخ ارز اسـت یـا اینکه خود تـورم به عنوان یـک عامل محرک عمـل می کند؟ سـؤال مـن کـمی متفـاوت اسـت: آیـا ایـن دو عامـل )تـورم و نـرخ ارز( بهعنـوان محرک هـای موج هـای تـورمی عمـل می کننـد؟ مـوج تـورمی بـه این معناسـت که تورم از یک روند مشـخص تبعیـت نمی کند و چـه عواملی باعث پایـداری آن می شـوند. همچنیـن بایـد بـررسی کنیـم که چه شـرایطی منجر بـه بروز ایـن وضعیت می شـود. آقای دکتـر نیـلی پیـش از ایـن دراین بـاره توضیحـات خـوبی ارائـه دادهانـد. موضـوع و سـواالتی کـه در ایـن ارائـه بـه دنبـال آن هسـتم عبارتند از: کدام متغیرها محرک ایجاد موجهای تورمی و گذار به تورم لجام گسیخته بوده است؟ کدام متغیرها به ماندگاری آن کمک کرده و چه شرایطی باعث بروز این وضعیت شده است؟ برای جواب به این سوال؛ نخسـت ویژگی هـای تـورم و رفتـار کل هـای پـولی و نـرخ ارز، بهویـژه طی شـش سـال اخیر، را مرور و سـپس گزاره های مرتبط با سـوال مطرح شـده را در قالب الگوهای متعارف بررسی می کنیم.بـرای پاسـخ بـه این سـؤال، باید رفتار کل های پولی و نرخ ارز، به خصوص در شـش سـال اخیـر، را مرور کنیـم. سـپس ایـن عوامـل را در قالـب یـک الگـوی متعـارف بـررسی کنیم تـا ارتبـاط آن هـا را بهتـر درک کنیم. اگر به آمارهای موجود نگاه کنیم، میبینیم که نرخ رشد پایه پولی و نرخ تورم در سبد مصرفی و تولیدکننده طی سـالهای گذشـته )از سـال 1381 تـا فصـل دوم ( بسیـار بـه هـم نزدیـک بوده انـد. امـا تفاوت هـایی هـم وجـود دارد؛ مـثلا تـورم در بخـش خدمـات و نقدینـگی رفتـار متفـاوتی نشـان داده اسـت. در بلندمدت، بـرخی از ایـن متغیرهـا رفتـار مشـخصی دارنـد. امـا اگر توجه کنید، نـرخ ارز در این دوره نوسـانات زیادی داشـته اسـت و تغییرات آن در مقایسـه با دیگر شـاخص ها شـدیدتر بوده اسـت. در پنـج تـا شـش سـال اخیـر، حجـم پول نسـبت به سـایر متغیرها نوسـانات بیشـتری داشـته اسـت. ایـن را می تـوان در نمودارهـا مشـاهده کـرد. همچنیـن، پرش هـای ناگهـانی در نـرخ ارز باعـث تغییـراتی در سـطح تـورم شـدهاند. زمـانی کـه نـرخ ارز افزایـش می یابـد، هزینه هـای تولیـد نیـز بـالا میرود و ایـن موضوع باعـث افزایش تـورم در سـبد مصـرفی می شـود. بااین حـال، نوسـان تـورم سـبد مصـرفی کمتـر از نـرخ ارز اسـت، امـا رونـد آن ادامه دار اسـت. در بـرخی مـوارد، مشـاهده می شـود کـه قیمت ها به طور ناگهـانی جهش کرده انـد، اما نـرخ ارز افزایش نیافته اسـت. این مسـئله به خصوص در دوره هایی که نرخ ارز ترجیحی اعمال شـده، بیشـتر دیده شـده اسـت. به بیان دیگـر، تمـامی این نوسـانات نـوعی ارتباط میان نرخ ارز و سـطح عمومی قیمت ها را نشـان میدهند.
در سـال های اخیـر، پایـداری نرخ هـای تـورم بالا افزایش یافتـه و ماهیت آن نیـز تغییر کرده اسـت. به ویژه، جهش هـای تـورمی معمـولا بـا اعلام تحریم ها همزمـان بوده اند. این روند نشـان میدهد که کاهش منابع حقیقی اقتصـاد، ماننـد محدودیت هـای نـاشی از تحریم هـا، بـه همراه جهش نـرخ ارز، انتظـارات تورمی را تشـدید کرده اسـت. زمـانی کـه ایـن اتفاق رخ میدهد، تـورم نه تنها در کاالها بلکـه در بخش خدمات نیز افزایـش می یابد. در ایـن میـان، شـاخص های مربـوط بـه کالاها معمـولا واکنش قوی تری نسـبت به تغییرات نـرخ ارز نشـان میدهند، درحالی کـه در بخـش خدمات، چسـبندگی و ماندگاری تورم بیشـتر اسـت. این پدیده به دلیـل ویژگی های پویای اقتصـاد رخ میدهـد و تنها بـه یک عامل خاص محدود نمی شـود. بـرای درک بهتـر وضعیـت کنونی، ما روند نرخ ارز و تورم را بررسی کردیم. همان طور که مشـاهده می شـود، در دوره هـای افزایـش قیمـت ارز، سـتون های آبیرنـگ در نمودارهـا نشـاندهنده ایـن تغییـرات هسـتند، درحالی کـه سـتون های قرمزرنـگ وضعیـت متفـاوتی را به نمایـش می گذارنـد. درنهایت، بـرای درک بهتر علل و پیامدهـای تـورم، بایـد ارتباط متغیرهای کالن اقتصادی را در یـک چارچوب تحلیلی جامع بررسی کنیم تا بتوانیم راهکارهای مناسـب برای کنتـرل آن ارائـه دهیم. افزایش نرخ تورم و تأثیرات آن بر اقتصاد اگـر بـه نمودارها دقت کنید، سـتون های آبی و قرمز نشـاندهنده تغییرات نـرخ ارز و تأثیر آن بر ماندگاری تـورم هسـتند. افزایـش نـرخ ارز معمـولا بـا تأخیـر، اما به صـورت مداوم، تأثیـر خود را بـر تورم نشـان میدهد. بـرای تحلیـل تأثیـر تکانه هـای اقتصادی بر تـورم، می توان از یک الگوی کلان اسـتفاده کرد که شـامل عرضه کل و تقاضـای کل اسـت. در ایـن چارچـوب، قیمت هـا بر اسـاس میزان عرضـه و تقاضا تعیین می شـوند. هنگامی که تقاضای کل افزایش می یابد، به ویژه در نتیجه سیاسـت های مالی و پولی انبسـاطی، سـطح قیمت ها نیز افزایش پیدا می کند. به طور مشـابه، اگر عرضه کل با یک تکانه مواجه شـود، قیمت ها افزایش یافته و در نتیجه، تورم بالا میرود.